📖 مرور ادبیات ۴: مقایسه بدل – عطف بیان – صفت – حال

یکی از شاخص‌های تشخیص بدل – عطف بیان – صفت و حال، معرفه و نکره بودن صاحب آن ویژگی و جامد یا مشتق بودن خود ویژگی است.

معمولاً موقع خواندن از روی إعراب این تشخیص راحت‌ می‌شود؛ ولی موقع نوشتن یا بیان‌کردن ممکن است کار سخت شود.

این موارد را در قالب یک مثال با ترکیب:

معرفه جامد – نکره جامد – معرفه مشتق و نکره مشتق؛ می‌آورم تا تشخیص آنها و تفاوت‌هایشان روشن شود.

 

اسم جامد بعد از معرفه بیاید:

جاء زید رأسُه (بدل جزء از کل) - جاء زید اخوک (بدل کل از کل) - ضربت زیدا جعفرا (بدل غلط) - سُلِبَ زیدٌ ثوبَه (بدل اشتمال)

جاء ابوالحسن علیٌ (عطف بیان است؛ چون اسم معرفه آمده؛ ولی برای ما نوعی از اجمال دارد و به همین جهت اسم بعد توضیح می‌دهد و روشن‌تر می‌کند که منظور از ابوالحسن چیست.)

 

اسم جامد بعد از نکره بیاید:

اگر اسم جامد بعد از نکره بیاید هم همان حالات قبل را دارد:

جاء رجل رأسه - سُلِبَ رجلٌ ثوبَه

الا اینکه ترکیب دیگر بشود کالکلمة الواحدة یعنی ترکیب اضافی شود که قواعد خود را دارد.

 

اسم مشتق بعد از معرفه بیاید:

جاء زید راکباً - مسروراً - حزیناً (وقتی امری معرفه است؛ یعنی ما آن را با اوصاف و ویژگی‌های دائمش می‌شناسیم و قید موقتش یعنی بیان حالات فعل او برای ما موضوعیت دارد، اینجا حال و ذوالحال است.)

البته این مثال‌ها غالبی است و مواردی هم داریم که حال و نکره باشد مثلاً: «ما جاء رجل راکباً» اینجا چون رجل با ادات نفی آمده مفید عموم است و حکم همان معرفه را دارد یا مثلاً: «وَ تَنْحِتُونَ الْجِبٰالَ بُیُوتاً» (الأعراف:۷۴) که «بیوتا» جمع «بیت» با آنکه جامد است حال از «الجبال» است.

 

اسم مشتق بعد از نکره بیاید:

جاء رجلٌ راکبٌ - مسرورٌ - حزینٌ ( رجل نکره و راکب مشتق و اسم فاعل است، مسرور مشتق و اسم مفعول است و حزین مشتق و صفت مشبهه.

وقتی اسمی نکره است و نمی‌شناسیمش بازه ارتباط ما با او کوتاه می‌شود و ویژگی‌هایش هم در قالب صفت برای توصیف‌ دقیق‌تر خود همان مجهول می‌آید بر خلاف حال که خود آن اسم برای ما معرفه و روشن بود و به بیان ویژگی‌های موقت فعل او می‌پرداختیم.)

#ادبیات

👈به شرح حال در ایتا بپیوندید.