✅ در این عصر که به تعبیر مرحوم آیت‌الله حائری شیرازی عصر جنون بشریت است، زمانه جلوه دلیل عقل و منطق قوی فقه شیعه است.
✅ از جمله ادله چهارگانه فقه شیعه "عقل" است و اینکه عقل جزو ادله چهارگانه شیعه شمرده شده است، ناشی از اهتمام ویژه قرآن در توصیه به عقل‌گرایی و عاقلانه فکر و رفتار کردن و نیز تکریم بسیار عقل در روایات اهل بیت است، به نحوی که بخش قابل توجهی از روایات شیعه به مقوله عقل می‌پردازد.
✅ البته خوب است اشاره شود که تا قبل از مرحوم محقق اصفهانی و علامه مظفر متأسفانه در متون اصولی ما بحث عقل در آراء فقها و علمای علم اصول دارای یک نظام مشخص، مستقل و تفصیلی نبود و در ضمن مسائل مختلف به آن پرداخته می‌شد و از همین باب که در کتاب‌های فرائد شیخ و کفایه آخوند(اعلی الله مقامهما) به این بحث به صورت مستقل و تفصیلی پرداخته نشده است و در نتیجه نیز در حوزه علمیه در مقطع سطوح عالی و قبل از درس خارج چندان جدی به این بحث پرداخته نمی‌شود.
✅ اصولیون قدیم در یک دوران از افراط اهل سنت که به استحسان و قیاس خیالی و وهمی نیز حجیت می‌دادند و تفریط اخباری که به قطعیات احکام عقل نیز توجه نمی‌نمودند و حجیتش را انکار می‌کردند، عمدتا تلاش داشتند اولا اصل حجیت عقل را ثابت نمایند و ثانیا مرز‌های آن را با اموری چون قیاس و استحسان تثبیت نمایند.
✅ این سال‌ها مدام از گوشه و کنار فتاوای جدیدی از افرادی به ظاهر روحانی و مجتهد و به اسم عقل‌گرایی و حجیت عقل شنیده می‌شود، روزی کسی حجاب را به این اسم نفی می‌کند و روزی سگ را حلال و روز دیگر ادعای حجیت قوانین بین‌المللی به نحو مطلق می‌شود و...
✅ خوب است در سطوح مختلف از دروس خارج تا اهل منبر ما تصویر مناسبی از مقوله حجیت عقل داشته باشند چرا که ممکن است به نام فقه پویا و جدید به دامن سکولارها و لیبرال‌ها بیافتیم و یا به نام دفاع از دین به دامن اخباری‌گری و جمود.
✅ بحث اجتهاد عقل‌‌گرا و استفاده از دلیل عقل از رئوس مهم فقه حکومتی است و در مسائل مختلفی چون: اصل لزوم تشکیل حکومت و حدود آن، تشخیص مصلحت، معاملات و بسیاری از مسائل اجتماعی نمود پیدا می‌کند.
👈مثلا حضرت امام(ره) در بحث ربا در باب اینکه چرا معامله دو کالای هم جنس به غیر هم‌وزن ولو با کیفیات مختلف حرام باشد و موارد متعدد دیگر می‌فرمایند: ما در امور تشریعی شارع مناطات احکام برایمان مجهول است و عقل ما به این امور راهی ندارد و تعبدا آن را می‌پذیریم.
👈اما ایشان در بحث حیل ربا عنوان می‌کنند که معقول نیست که شارع به علت وجود مفاسدی ربا را حرام کند و سپس خود با جعل روش‌هایی راه دور زدن معملات ربایی را به شما آموزش دهد فلذا روایت‌های مربوط به حیل ربا را کنار می‌گذارند و می‌فرمایند: «هی مما لا یعقل صدوره من المعصوم»
منجمله دیگر استفاده ایشان از عقل در مقابل برخی روایات در بحث لزوم تشکیل حکومت در عصر غیبت یا بیع سلاح و... است.
✅ فی‌الجمله که ملاک اینکه در جایی عقل حاکم نیست و جایی به نحوی حاکم است که هرچه روایت مقابل آن باشد را کنار می‌گذارد، چیست؟
اگرچه فقها به این بحث پرداخته‌اند که عقل در سلسله علل احکام حجت است و نه معالیل و اینکه عقل به امور اعتباری راه ندارد و دائره اعمال نظر عقل محدود به اموری است که یا جزء قضایای اولیه و یا لوازم بدیهی عقلی هستند مثلا اینکه کل اعظم از جزء است، یا از قبیل امور معلوم با حواس ظاهر و باطن یا امور تجربی مثل طب و علوم مهندسی و اموری از این دست.
📌اما بازهم در این عصر جای پرداخت جدی به این مقوله و تفصیلات آن در سطوح مختلف بسیار خالی است و هرچه بیشتر این مسأله تبیین شود از لغزش‌های بیشتری جلوگیری می‌کند.
..........................
📌به شرح حال بپیوندید👇